Truva’dan Gelibolu’ya Çanakkale Savaşları…. Çanakkale 1915 Köprüsü

Çanakkale zaferinin 107’nci Yılı Kutlamaları ve Çanakkale 1915 Köprüsü’nün açılışının yapıldığı günlerde, yıllar öncesinde Çanakkale ve Gelibolu Savaşlarının geçtiği alanlarda şehitliklerimizde yaptığım geziyi hatırladım.

Adil Çulhaoğlu 29/03/2022 14:25

Tarih boyunca sayısız savaşların yaşandığı, her milletten Müslüman, gayrimüslimin yan yana yattığı mezarlıklar, şehitlikler, Dikilen Anıtlar… Asya’dan Avrupa’ya sallar kullanılarak geçilebildiği Çanakkale Boğazı’ndan, insanı rahatça karşıya ulaştıran Çanakkale 1915 Köprüsü…

Çanakkale Boğazını kontrol edebilmek için tarih boyunca Persler, Romalılar, Emeviler, Osmanlılar bölgeye hakim olmak istemişler, boğaz sahillerinde 18 savaş meydana gelmiş. M. Ö 1200’lü yıllardaki Truva Savaşı, Hitit İmparatorluğu ve Akhalılar krallığı arasında Batı Anadolu’yu paylaşım savaşı olarak kabul ediliyor.

Tarihin en uzun süren savaşı Çanakkale’de Truva’da meydana gelmiş. Truvalı Paris, Akhalı Menelaos’un karısı Helen’i Truvaya kaçırır. Önce elçiler gönderir Akhalılar Truvaya . Paris teke tek savaşmayı teklif eder  Menelaos’a. Homeros’un llyada ve Odysseia adlı destanlarında anlatılan savaş 10 yıl sürer. Akhalılar tahta Ata gizledikleri askerlerin Truva kalesine girmeleriyle savaşı kazanırlar.

Birinci Dünya Savaşı içinde tarihin en kanlı muhareberesi olan Çanakkale Savaşları, Fransa, İngiltere ve müttefikleri Ruslara yardım etmek için boğazı geçmek istemeleri sonucu 3 Kasım 1914 Çanakkale sahillerini bombalamalarıyla başlar. Ardından Birleşik Krallık, Fransız askerleri 25 Nisan 1915 tarihinde Gelibolu yarımadasının güneyinde 5 noktada karaya çıksalar da, stratejik noktalar günde birkaç kez el değiştirse de, milyonlarca mermi yakılmış süngü savaşları olsa da. İşgal gerçekleşmedi. 19.Tümen komutanlığına tayin edilen Mustafa Kemal Atatürk, Eceabat ve Bigalı’ya gelip savaşa katılmış. Conkbayırı ve Arıburnu’nda sayıca üstün düşman güçlerini taarruz ve savunma savaşları sonunda zafer kazanmış, 8 Ağustos 1915’de de Anafartalar Grup komutanlığına getirilmesinden sonra, düşmanı Conkbayırında denize dökmüş, Çanakkale’yi kurtarmıştır. Çanakkale’de 8 ay 10 gün süren savaşlarda yarım milyona yakın insanın hayatını kaybettiği Çanakkale Savaşları yenenlerin yenildiği savaş olarak tarihteki yerini almış.

Yunan adalarından gelen Akhalılar 10 yılı bulan savaşta, tahta ata gizledikleri savaşçıların kaleye girmelerini başarırlar, aynı hileye başvuran müttefikler 2800 askeri gizledikleri Cyber isimli Kömür şilebi ile sahile yanaşırlar ama karşılarında Türk askerini bulunca tarihi hile bu kez işlemez. Tarihçilerden, Çanakkale Zaferini, Truva Savaşının intikamı olarak görenler var.

Zaferle sona eren Çanakkale Savaşının sonunda, 205 bin İngiliz,47 bin Fransız askeri hayatını kaybetmiş, Türk ordusu 60 bin şehit,100 bin yaralı,10 bin kayıp, hastalık yaralanma sonucu olmak üzere 252 bin yakın kaybı olmuş.

Akhalılar, Truvaya saldırılarında ilk şehitleri Protesilaos adına anıt mezar yaptırırlar. Ama bugün, Protesilaos’un mezarının olduğu yerde, İngiliz Helles Anıtı, Fransız Mezarları, Çanakkale Şehitler Anıtı bulunuyor. Kurtuluş Savaşı sonunda Lozan Antlaşması ile Fransız, İtalyan, İngiliz mezarlık ve Abidelerinin bulunduğu alanlar bu ülkelere süresiz verilmiş.

Çanakkale Şehitler Abidesi‘nin yapımına 1954 yılında başlanmış,1960 yılında tamamlanmış. Abidenin 4 ayağında denize bakan kısmında, deniz savaşları rölyefi, karaya bakan kısımlarında kara savaşlarını yansıtan rölyefler yer alıyor. Gelibolu yarımadası,1973 yılında Milli park, 2014 ‘de tarihi alan ilan edilmiş 33.000 hektarlık bir alanı kapsıyor, ancak gezilebilen alan 40 hektar civarında. 1. Dünya savaşının geçtiği Çanakkale Deniz ve Kara savaşlarının meydana geldiği alan burası. 60 bini aşan Türk Şehidinin, 250 bin Avusturyalı, Yeni Zelanda’lı, İngiliz ve Fransız mezar ve anıtları burada yer alıyor.

M.Ö. 4000 yılına giden antik dönem şehir kalıntılarını da barındırıyor, Gelibolu Yarımadası. Bugünkü, Sedülbahir ve Şehitler abidesinin bulunduğu alan, eskinin Hisarlık Tepe’sindeki Elaius antik kenti. Atina’dan gelen kolonistler, Zeytin Kenti anlamına gelen Elaius ile karşı kıyıdaki Kumkale ‘deki Sigeion kentini M.Ö 7. Yüzyılda kurmuşlar. İskender’in Asya seferine çıkmak için Truva’ya geçtiği Morto Limanı da burada yer alıyor. Fransızların kontrolü altındaki alanda yer alan antik kentte, 1915’ de Fransızlar kazılar yapmış, buluntular da götürülmüş.

Çanakkale’de savaşan ordumuz ortalama 10 yıl çeşitli cephelerde savaşmış, askerlerden oluşuyordu. Asya ve Afrika’dan getirilen askerler arasında bizim siperlerden beş vakit yükselen seslere şaşırdıkları aktarılıyor. Askerler arasında ‘sende iyi otlar vardır, ekmeğin arasına biraz da ot bırak’ sözü yaygınmış. Bugün Çanakkale çarşısı ve pazarlarındaki gelincik, hindiba, kuzukulağı, kekik, biberiye gibi otlar askerlerin ekmeğine katık olmuş.

Çanakkale Boğazı günümüzde bir deniz yolu geçişi olarak önemini korumaktadır. Çanakkale Boğazı’ndan geçişin hukukî durumu 20 Temmuz 1936’da İsviçre’nin Montrö şehrinde imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile düzenlenmiştir. Buna göre barış zamanında geçiş serbest, fakat Türkiye’nin denetimindedir. Savaş zamanında ise Türkiye buradan geçişi belirli şartlarda yasaklayabilme hakkına sahip.

Çanakkale’de 1915 yılında, kıyılarına ateş ve ölüm kusan bombaları atarak boğazı geçmeye çalışan savaş gemilerinin yerine, günümüzde boğazdan güvertelerinde fotoğraf makinalarını, dürbünleri kıyıya yöneltmiş turistlerle dolu kruvaziyer gemiler Marmara’ya doğru yol alıyor. Çanakkale 1915 Köprü sayesinde, Asya ve Avrupa arası araç trafiği hızlanıyor, ticareti geliştiriyor…

(Fotoğraflar için, Fotoğraf sanatçısı Recep Peker Tanıtkan’a çok teşekkür ediyorum.)