Küresel turizm emisyonları hızla artıyor, teknolojik gelişmeler yetersiz kalıyor

Doç.Dr. Halil Burak Sakal

Teknolojik iyileşmeler ve tedarik zincirindeki verimlilik artışları, talebin hızlı yükselişinin gerisinde kalıyor. Özellikle artan gelir düzeyleri, nüfus büyümesi ve sık seyahat etme alışkanlığı, teknoloji ile sağlanan karbon azaltımlarını etkisiz hale getiriyor. Çarpıcı bir diğer bulgu da eşitsizlik: En fazla emisyona neden olan 20 ülke küresel turizm kaynaklı emisyonların dörtte üçünü üretirken, kişi başına düşen turizm karbon ayak izi yüksek gelirli toplumlarda düşük gelirlilere oranla 100 kat fazla.

Türkiye’nin turizm kaynaklı karbon emisyonları Yunanistan’dan yüksek

Türkiye ve Akdeniz Çanağı’ndaki İtalya, İspanya ve Yunanistan gibi ülkeler için veriler çarpıcı sonuçlar içeriyor: Karşılaştırıldığında, Türkiye’nin ham kişi başına turizm karbon ayak izi (0,15 t/kişi), Yunanistan, İspanya ve İtalya’dan belirgin şekilde daha düşük. Ancak, seyahat etme eğilimi hesaba katıldığında (yani gerçek seyahat edenlerin oranına göre düzeltildiğinde), Türkiye’nin düzeltilmiş değeri (1,26 t/kişi) Yunanistan’ınkini geride bırakarak İspanya ve İtalya’nın altına ama yine de onların değerlerine yakın bir seviyeye geliyor.

Makalede yapısal ayrıştırma sonuçları, 2009-2019 dönemi arasında turizm kaynaklı karbon emisyonlarının hangi faktörler nedeniyle arttığını veya azaldığını da gösteriyor.

Örneğin, bazı Avrupa ülkeleri ile Türkiye’yi karşılaştıralım:

Türkiye’nin sonuçlarına bakıldığında, nüfus artışı (+3.350 kt) ve kısmen teknoloji ile tedarik zincirindeki değişimler (+2.110 kt ve +888 kt) turizm emisyonlarını artırıcı etki yaparken, harcama faktörü (-3.317 kt) emisyonları azaltıcı yönde etki etmiş. Neticede, tüm faktörlerin toplamında Türkiye’nin turizm kaynaklı emisyonlarında hafif bir artış (+3.299 kt) gözleniyor.

İtalya: Toplam +18.232 kt

Özellikle turizm harcamalarındaki artış (+14.839 kt) İtalya’da emisyon artışının en büyük sürükleyicisi.

İspanya: Toplam -1.882 kt

İspanya’da ise sonuçlar emisyonlarda hafif bir azalmaya işaret ediyor. Nüfus ve harcama gibi bazı faktörler artış yönünde katkı sunsa da diğer alanlardaki iyileşmeler ve/veya talep yapısındaki değişimler toplamda azalmayı mümkün kılmış.

Yunanistan: Toplam +1.409 kt

Yunanistan’da tedarik zincirindeki iyileşmelerin yanı sıra teknolojik faktörlerdeki değişimin etkisi sınırlı kalırken, nüfus veya talep kaynaklı bazı faktörler emisyon artışına neden olmuş.

Bu dört ülke üzerinden bakıldığında, İtalya ve Türkiye’de toplam net artış, İspanya’da azalma, Yunanistan’da ise daha sınırlı bir artış görülmektedir. İtalya’nın dramatik artışı özellikle turizm harcamalarındaki yükselişle açıklanırken, Türkiye’de nüfus büyümesi, teknolojik ve tedarik zinciri faktörleri artışa katkı yapmış, ancak harcama faktörünün düşüş yönünde etkisi olmuştur. İspanya’nın durumu ise dengeli bir şekilde bazı faktörlerde artış, bazılarında azalış getirerek toplamda emisyonları azaltabilme başarısını gösteriyor. Bu karşılaştırma, ülkelerin turizm sektörlerindeki farklı yapısal dinamiklerin, politika, teknoloji, arz-talep dengesi ve seyahat eğilimleri ışığında nasıl farklı sonuçlar doğurabileceğini ortaya koymaktadır.

Veriler bu şekilde değerlendirildiğinde, Türkiye’nin turizm kaynaklı emisyonlarındaki artışın çok hızlı şekilde devam ettiği ve bu yükselişe yönelik önlemler alınması gerektiği ortada.

Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı ve Azaltım Süreçlerinin Önemi

Diğer taraftan, Türkiye sürdürülebilir turizm için önemli adımlar atıyor: 2030 yılına kadar açıklanan bir yol haritası kapsamında tüm otellere zorunlu tutulan ve karbon emisyonlarını ölçerek azaltmayı bir kriter olarak belirleyen Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı kapsamında TGA (Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı) tarafından geliştirilen otel karbon emisyon ölçüm ve raporlama sistemi, dünya çapında bir ilk ve öncü girişim olarak sektöre hizmet sunacak. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile TGA, 2019’dan beri sürdürdükleri çalışmalarla sektörün daha düşük karbon emisyonlu ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşması için olumlu adımlar atıyor.

Sonuç olarak, sadece teknolojik gelişmelere yaslanmak yeterli değil. Paris Anlaşması’nın 1,5°C hedefine ulaşmak için, turizmde talep yönetimi, karbon vergileri ve uzun mesafeli uçuşların sınırlandırılması gibi önlemler artık ertelenemez. Turizm sektöründe adil, sorumlu ve uzun vadeli bir dönüşümün sağlanması, iklim kriziyle mücadelede hayati önem taşıyor.

Kaynak: Nature (https://www.nature.com/articles/s41467-024-54582-7)