Filozof Herakleitos’un Gözünden Efes Antik Kenti

Günümüzde milyonlarca turistin akın ettiği, Ege’nin göz bebeği Efes Antik Kenti’ne bir de İyonyalı Filozof Herakleitos’un gözünden bakalım. 2015 yılında yapılan 39. Dünya Miras Komitesi toplantısında UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesine girmiş olan Efes Antik Kenti’nin Türkiye turizmine katkısı tartışılmaz… Peki binlerce yıldır gelişen felsefi düşünce ekolüne katkısı nedir? Bugün bundan bahsedeceğim.

Sinem Sözcü 20/01/2024 17:13

M.Ö. 5. ve 6. yüzyıllarda, günümüzdeki Ege Bölgesi’nin belirli bir kısmını kapsayan İyonya Devleti düşünsel aydınlanmanın ve felsefenin doğduğu yer olarak bilinir. Bahsedilen tarihler boyunca İyonya’ya bağlı şehir devletlerinden biri olan Efes; bilgi birikiminin ve paylaşımının zarafetini, sahip olduğu Celsus Kütüphanesi kalıntılarıyla hala gözler önüne serer.

Evrenin kökenini araştırmak ya da anlamaya çalışmak, insanlık için geçmişten günümüze kadar gelmiş en önemli olaylardandır. İnsanda varoluşsal olarak bulunan merak duygusu ve bilme isteği sayesinde tarih boyunca oldukça göze çarpan gelişmeler yaşanmıştır. Günümüzde bilim olarak adlandırılan doğal dünyanın incelenmesi de etimolojik olarak bilmek kökeninden türemiştir. Peki biz insanlar olarak öğrenmeye bu kadar hevesliyken, bilimin tarihsel kökenine baktığımızda kimleri görmekteyiz? Tabii ki de geçmişte bizimle aynı coğrafyanın havasını solumuş olan ‘Doğa Filozofları’ olarak adlandırdığımız ilk bilim insanları. Neredeyse 3000 yıl önce, doğayı ilk kez deney ve gözlem yöntemleriyle incelemiş ve evrenin ana maddesi hakkında fikir yürütmüş [hatta ilkel atom teorisi öne sürüldü (Albert Einstein’ın atom teorisinin temeli )] Sokrates dönemi öncesi filozoflar… Türkiye’nin Batı Anadolu kısmında ortaya çıkmış bu düşünsel devrim, kendinden sonraki tüm gelişmelerin temelini oluşturmuştur. Bu kadar önemli gelişmelere ev sahipliği yapmış bir kent olan Efes; turistik çekiciliklerinin yanı sıra, felsefi dünya için de bir mihenk taşı olarak kabul edilir.

Raffaello Sanzio’nun Atina Okulu Freskinden Herakleitos Tasviri (Stanza della Segnatura / Vaticano)

Efes Antik Kenti ve felsefe denildiğinde akla gelmesi gereken en önemli düşünürlerden biri Herakleitos. Efes’te soylu bir aileden geldiği, yönetici olma sırası kendisine geldiğinde bunu kabul etmeyip sırasını kardeşine devrettiği aktarılır. Topluluk içinde yaşamaktan uzaklaşarak Artemis Tapınağı’nda vakit geçiren Herakleitos, sadece Efes Okulu adı verilen ekolde astronomi ve kozmoloji alanlarında çalışmalar yapar. Evrenin ana maddesi hakkında yürüttüğü fikirlerle ortaya çıkan cümleleri günümüzde hala yol gösterir nitelikte.  Örneğin, ‘Aynı nehirde iki defa yıkanılmaz’ ya da Latince deyiş ‘Panta Rhei’ yani ‘Her şey Akar’…

Herakleitos evrende bulunan tüm şeylerin bir değişim ve oluş içinde olduğunu ileri sürer. Evrenin ana maddesinin ateş olduğunu, her şeyin ateşten geldiğini ve yine ona döneceğini, böylece evrenin varlığını akış içinde sürdürdüğünü savunur. Burada ateş, oluşu betimleyen bir simgedir aslında. Oluştaki sürekli olan değişime vurgu yapar, değişmeyen tek şey değişimin kendisidir diyerek.